K E S E N I A N
Kesenian atau seni boleh dibahagikan kepada 4 bahagian
iaitu :
- Seni Suara
- Seni Gerak
- Seni Rupa
- Permainan Tradisional
SENI SUARA
Dalam
seni suara kesenian Melayu dapat dibahagikan kepada dua bahagian iaitu : - Seni Vokal
Seni Vokal
lahir daripada pita suara yang boleh memberi kepuasan kepada pendengar. Setiap
seni vokal itu berbeza mengikut masyarakat. Dalam masyarakat Melayu terdapat
seni vokal tanpa muzik dan seni vokal yang bergabung dengan muzik.
Seni Vokal tanpa muzik yang sering
dinyanyikan dalam masyarakat Melayu ialah :
a. Endoi atau dendang Siti Fatimah dan ulit anak
Endoi atau dendang Siti Fatimah
terkenal di negerii Perak, Selangor dan Negeri Sembilan manakala ulit anak
dinegeri Terengganu. Biasanya dilagukan dalam upacara berbentuk keislaman
seperti menyambut kelahiran anak atau upacara bercukur kepala.
b. Nazam atau naban
Berasal daripada Terengganu, Pahang
dan Melaka. Dikarang dalam Bahasa Melayu yang mengisahkan riwayat Nabi Muhamad,
para Nabi Allah dan para sahabat Rasul. Persembahan yang tidak disertai alat
muzik ini memerlukan kemerduan suara.
c. Marhaban, nasyid dan qasidah
Merupakan
nyanyian keagamaan. Marhaban ialah pujian kepada Nabi Muhamad dan dinyanyikan
dalam Bahasa Arab. Nasyid ialah nyanyian dan berbentuk dakwah Islam iaitu
terdapat dalam senikata Arab dan Melayu. Qasidah biasanya dinyanyikan dalam
bahasa Arab yang mengandungi puisi memuji Nabi Muhamad dan para sahabat.
- Lagu yang digabungkan dengan muzik
a. Dikir
Dikir dikenali dengan pelbagai nama
seperti dikir maulud, dikir Pahang, dikir Rebana dan dikir berarak. Dikir-dikir
ini dilagukan dengan iringan pukulan rebana atau kompang.
b. Hadrah
Sejenis nyanyian yang berasal
daripada dikir. Dinyanyikan dengan iringan sejenis alat bercorak rebana yang
hampir sama dengan kompang.
c. Beduan
Sejenis naynyian rakyat negeri
Perlis dan diringi dengan bunyi-bunyian gendang. Beduan mempunyai persamaan
dengan bentuk zikir dan burdah yang diringi dengan pukulan rebana.
d. Dikir barat
Sejenis nyayian yang terkenal
dinegeri Kelantan. Nyanyiannya diringan dengan pukulan rebana.
e. Ghazal
Sejenis puisi
Arab yang berbentuk percintaan. Ghazal dinyanyiakan dengan iringan alat seperti
syeringgi, sitar, harmonium dan tabla.
- Seni Muzik
Muzik adalah satu daya tarikan
kepada manusia. Ahli-ahli falsafah berpendapat bahawa setiap manusia mempunyai
minat terhadap muzik. Keadaan ini jelas dilihat kepada reaksi manusia terhadap
bunyi-bunyian yang sudah menjadi kegemaran sejak manusia dilahirkan. Muzik
sebenarnya tidak dapat dilihat dan dinikmati dengan pancaindera penglihatan,
tetapi dirasai dengan hati atau perasaan.
- Muzik Tradisi Warisan Istana
Dalam
masyarakat terdapat dua kelompok masyarakat iaitu :
- Tradisi tinggi (great tradition)
- Tradisi rendah (little tardition)
Kumpulan
masyarakat tradisi tinggi terdiri daripada golongan bangsawan yang merupakan
golongan kelas pemerintah yang menjadikan istana sebagai pusat kebudayaan.
Raja-raja menubuhkan
kumpulan-kumpulan muzik diistana dan latihan dianjurkan untuk meningkatkan mutu
persembahannya. Muzik nobat menjadi satu pasukan muzik istana sejak abab ke 15
lagi. Muzik ini dimainkan dalam upacara pertabalan, kematian raja dan upacara
mengadap oleh para pembesar di hadapan balairung. Selain nobat muzik yang
berkembang melalui tradisi istana di Malaysia ialah gamelan. Gamelan yang
terkenal diTanah Melayu berasal dari kerajaa Riau-Lingga dan Johor. Alat-alat
muzik yang digunakan dalam gamelan termasuklah saron, bonang, kerompong,
gendang dan gong.
- Tradisi Muzik Rakyat
Disamping
tradisi tinggi yang berpusat diistana, terdapat pula tradisi rendah dikalangan
rakyat biasa yang terdir daripada kaum petani dan nelayan. Perkembangan seni
muzik diperingkat masyarakat tradisi rendah lahir daripada minat anggota masyarakat
itu sendiri. Sebahagian daripada mereka mewarisi keahlian bermain alat-alat
muzik itu daripada keluarganya. Alat-alat muzik ini diperbuat daripada
bahan-bahan yang diperolehi disekeliling mereka seperti buluh, kayu, kulit
binatang dan lain-lain. Muzik rebana merupakan sejenis alat muzik yang
berkembang dalam masyarakat Melayu tradisional. Rebana dimainkan dalam
persembahan yang berunsur keislaman seperti dikir, ratib, nazam, hadrah, rodat,
maulut dan lain-lain.
- Tradisi Muzik Melayu yang lain
Tradisi muzik
melayu yang lain seperti muzik makyong dan gendang keling diwarisi dari zaman
praislam.Gendang keling dan Mek Mulung di Kedah dan Perlis menggunakan alat
muzik seperti Gong, rebab, gendang dan serunai. Di samping berbagai – bagai
jenis muzik yang dinyatakan ,muzik wayang kulit, kuda kepang dan ghazal juga
merupakan muzik melayu tradisional dari zaman silam. Muzik wayang kulit
mengandungi alat muzik seperti gamelan dan mempunyai hubungan dengan tradisi
dan kepercayaan masyarakat pribumi. Ghazal pula berasal dari pengaruh Arab
Parsi , yang dibawa melalui India sebelum berkembang di alam melayu. Muzik
melayu asli ialah muzik yang menyertai tarian ronggeng atau joget yang
mempunyai hubungan dengan dongdang sayang yang berkembang di Melaka dan canggung
di Perlis. Dalam Tarian kuda kepang pula terdapat alat – alat muzik paluan yang
dibunyikan mengikut rentak kuda berlari. Tarian kuda kepang ini berkembang di
Johor di kalangan masyarakat melayu keturunan Jawa.
SENI GERAK
Seni gerak mengandungi segala gerakan tubuh badan yang
mempunyai unsur – unsur keindahan . Seni ini dapat dilihat pada gerakan tangan
, kaki , badan , mata dan anggota badan yang lain. seni gerak orang melayu
dapat dibahagikan kepada dua jenis iaitu seni tari dan seni drama
SENI TARI
Seorang ahli sejarah tarian dan muzik Jerman bernama
C. Sachs telah memberikan definisi seni tari sebagai gerakan yang berirama.
Seni tari adalah pengucapan jiwa manusia melalui gerak – geri berirama yang
indah. Dalam kebudayaan melayu terdapat berbagai – bagai jenis tarian , sama
ada tarian asli ataupun tarian yang telah dipengaruhi oleh unsur – unsur moden.
Menurut Jaafar Mampak, tarian melayu asli terbahagi kepada dua jenis. Pertama ,
tarian yang bercorak lemah lembut seperti tarian mak inang dan siti payung.
Kedua , tarian rancak yang merupakan hasil daripada pengaruh tarian Portugis
seperti tarian Ronggeng , Serampang Laut dan Singapura Dua.
Seni tari boleh dikategorikan dalam berbagai – bagai
jenis. Antara pembahagian yang boleh dibuat terhadap seni tari melayu adalah
seperti berikut :
1.
Tarian – tarian yang bercorak seni
tari istana yang dipersembahkan pada waktu perkahwinan , pertabalan , istiadat
menyembah dan sebagainya. Tarian – tarian ini termasuklah tarian siti payung ,
mak inang , asyik , gamelan dan sebagainya.
2. Tarian – tarian yang memperlihatkan wujudnya pengaruh Arab dan Parsi
seperti tarian rodat , hadrah dan sebagainya.
3. Tarian rakyat seperti dondang sayang , ronggeng , joget dan sebagainya.
4. Tarian yang khusus ditarikan oleh kaum lelaki sahaja seperti tarian kuda
kepang , tarian labi – labi , tarian berdayung dan sebagainya.
TARIAN ASLI
Tarian ini dicipta berdasarkan lagu – lagu melayu asli
dengan mengikuti irama lagu – lagu melayu asli yang tertentu. Seni tari jenis
ini ialah tarian yang dicipta daripada lagu Makan Sirih , Gunung Banang , Sapu
Tangan , Asli Selendang , Bentan , Telani , Asli Abadi dan sebagainya.
TARIAN ASYIK
Tarian ini adalah sejenis tarian klasik dari daerah –
daerah di Kelantan yang ditarikan di istana raja – raja Kelantan dan Patani.
Asyik bererti kekasih , oleh itu tarian ini bersesuaian dengan gerak – geri
bersifat lemah lembut dan penuh dengan ketertiban. Tarian ini dimulai dengan
sepuluh orang penari masuk ke dewan tarian terlebih dahulu , lalu duduk
bersimpuh dengan tertibnya. Kemudian tampillah Puteri Asyik dan mereka pun mula
menari.Tarian asyik ini ditarikan dalam upacara perkahwinan dan pada malam berinai.
Tiga alat muzik penting yang digunakan ialah rebab , gambang dan gedombak.
TARIAN AYAM DIDIK
Tarian ini dikatakan berasal daripada gerakan berlaga
ayam, iaitu sejenis sukan yang diminati oleh orang Melayu pada masa lampau.
Tarian ini dicipta oleh ahli tarian dinegeri Perlis. Tarian ini diringi dengan
nyanyian lagu ayam didik.
TARIAN BALAI
Tarian ini berasal dari daerah-daerah dinegeri
Terengganu. Tarian ini ditarikan oleh gadis-gadis kampung dalam bentuk simbolik
seperti melakukan pekerjaan sawah. Penari-penari akan menari mengelilingi
balai, iaitu sejenis payung panjang berwarna-warni yang diletakan dibawah
gelanggang.
CANGGUNG
Kata tanggung berasal dari bahasa Thai yang bererti
menari. Tarian Canggung berasal dari negeri Perlis dan menjadi popular di
negeri Kedah, Perlis dan Pulau Pinang. Tarian ini dicipta oleh seorang ahli
tarian dari Kangar selepas perang dunia kedua
TARIAN SITI WAU BULAN
Tarian ini berasal dari negeri Kelantan, ditarikan
pada musim menuai sempena dengan temasya dan permainan wau.
TARIAN CINTA SAYANG
Tarian ini berasal dari yang menggambarkan keluarga
nelayan. Tarian ini menunjukan bagaimana keluarga nelayan mengucapkan selamat
jalan kepada para nelayan sebelum turun ke laut.
TARIAN DABUS
Tarian ini berasal dari negeri Perak dan mengandungi
unsur keagamaan yang berkait dengan kepahlwanan Sayidina Ali.
TARIAN GAMBUS
Tarian ini berasal dari daerah Kuala Kangsar Perak.
Tarian ini dikatakan telah dikenali didaerah ini sejak 50 tahun yang lalu,
dipercayai berasal dari negeri Arab.
TARIAN INAI
Tarian ini adalah tarian istana yang ditarikan semasa
majlis berkhatan anak pembesar-pembesar istana. Ianya dipersembahkan kepada
kanak-kanak ini semasa mereka hendak dikhatankan dan duduk diatas pelamin.
TARIAN JOGET
Tarian ini diperngaruhi oleh kebudayaan Portugis dan
dijadikan sebagai tarian sosial serta diterima oleg berbagai-bagai kaum di
Malaysia.
TARIAN KUDA KEPANG
Tarian ini ialah tarian warisan budaya Jawa yang
terpengaruh dengan islam. Ciri kejawaan itu jelas pada pakaian penari-penari dan
unsur islam jelas semasa cerita itu ditarikan iaitu mengisahkan pepernagan
Rasullollha dan para sahabat.
TARIAN MAK INANG
Pada zaman kesultanan Melayui Melaka, tarian mak inang
sangat popular ditarikan pada hari-hari kerja kahwin tetapi kini ditarikan
majlis-majlis sosial.
TARIAN ZAPIN
Tarian ini dikatakan berasal dari negeri Parsi . Ianya
diringi dengan alat-alat muzik seperti dabus dan marwas. Pakaian yang digunakan
ialah baju melayu.
- DRAMA TRADISOANAL
Drama tradisional mengikut pendapat Amin Sweeney ialah
karya drama yang dianggap oleh masyarakat yang mewarisinya sebagi hasil yang
diwarisi secara turun temurun dari generasi yang lampau. Antara seni drama
tradisinal yang popular dalam masyarakat melayu adalah seperti berikut :
MAIN PUTERI
Drama tradisinal ini berkembang dengan popular sekali
didesa-desa dinegeri Kelantan. Drama ini digunakan untuk mengubati orang sakit.
Tok Puteri memainkan peranan sebagai pawang atau bomoh untuk mengawal penyakit
yang dibawa oleh roh-roh atau semangat jahat.
MAKYUNG
Makyung ialah drama tradisional yang popular dinegeri
Kelantan. Drama ini berasal daripada ritual memuja roh datuk nenek. Permianan
makyung ini dikatakan berasal dari negeri Patani.
MENORA
Menora ialah sejenis drama tradisioanal Melayu yang
dikatakan dipengaruhi oleh seni darama Siam. Menora telah menjadi popular
dinegeri Perlis, Kedah dan Kelantan.
WAYANG KULIT
Wayang kulit merupakan sejenis drama tradisoanl melayu
yang terbahagi kepada beberapa jenis seperti wayang golek, wayang wang, wayang
topeng dan wayang beber. Kini hanya wayang kulit yang masih kekal.
SENI RUPA
Seni rupa dalam masyarakat melayu meruapakan ciptaan
yang megandungi unsur-unsur seni yang dihasilkan oleh orang melayu melalui
ukiran, anyaman, tenunan, seni bina dan sebagainya.
Seni Ukir dalam masyarakat melayu mempunyai hubungan rapat dengan hasil-hasil kerja tangan yang dicipta melalui kepandaian mengukir. Ciri-ciri ukiran itu dihasilkan melalui ukiran timbul, ukiran terbenam, ukiran tebuk dan ukiran timbus.
SENI KRAFTANGAN
Seni kraftangan adalah hasil seni yang dicipta untuk digunakan, tetapi digubah dengan memasukkan unsur-unsur seni untuk memberi bentuk yang indah dan menarik hati. Penciptaan kraftangan itu memerlukan keahlian dan kecekapan dalam penggunaan bahan-bahan asas yang teratur sejak dari proses awal hinggalah sesuatu hasil kraftangan itu tercipta. Proses penciptaan kraftangan tersebut memerlukan daya estetika demi untuk memberikan rekabentuk yang indah dan menarik.
SENI TEMBIKAR
Seni tembikar merupakan sejenis hasil kraftangan orang melayu yang menggunakan tanah liat yang dibakar dan digilap. Reka bentuknya dicipta berdasarkan fungsi sesuatu barang itu seperti periuk nasi, bekas air, bekas mennyimpan makanan seperti jeruk, pekasam dan lain-lain. Perusahaan membuat tembiran secara tradisoanl ini masih dilakukanoleh orang melayu khususnya di Sayung, Perak.
SENI ANYAMAN
Menganyam meruapakn proses menjalin jaluran daun, lidi, rotan, akar, buluh dan beberapa jenis tumbuhan yang lain. Beberapa jenis reka bentuk kraftangan dihasilkan melalui nyaman demi untuk mencipta sesuatu alat keperluan harian contohnya mengahsilkan topi, tudung saji, bakul dan mengayam tikar untuk mengalas tempat duduk.
TEKATAN
Tekatan dikenali juga dengan nama suji dan merupakan sejenis seni kraftangan yang popular dalam masyarakat melayu. Tekatan menggunakan kain baldu sebagai kain dasar dan bentuk hiasannya mengambarkan rekabentuk bunga dan pohon – pohon. Tekatan digunakan untuk membuat kasut , kipas . muka bantal dan balutan tepak sirih. Hasil tekatan ini dibuat bagi tujuan upacara tertentu seperti dijadikan hiasan pada upacara perkahwinan , upacara berkhatan , pertabalan raja dan upacara – upacara kebesaran yang lain.
SENI TENUNAN
Seni tenunan terbahagi kepada tiga jenis iaitu tenunan biasa , tenunan ikat celup dan songket. Tenunan songket merupakan tenunan yang paling lengkap dan cantik. Tenunan ini merupakan satu perkembangan daripada proses tenunan biasa. Sementara tenunan ikat pula dipercayai berkembang di istana raja – raja. Penciptaannya lebih rumit terutama dalam proses menyongket solek atau menyolek. Jenis kain tenunan ini dikenali juga dengan panggilan kain benang emas.
SENI BATIK
Batik merupakan seni tekstil yang dihasilkan melalui proses menerapkan lilin dan mencelup kain. Pada permulaannya kain putih yang hendak diproses menjadi kain batik itu direbus dan dikeringkan. Kemudian kain batik itu diterapkan dengan blok tembaga yang dicelupkan ke dalam lilin cair yang dipanaskan. Selepas diterapkan kain itu akan diwarnakan dengan cara celupan yang berperingkat – peringkat. Selanjutnya kain itu direbus dan divasuh sehingga bersih lalu dijemur hingga kering.
SENI TEMBAGA
Seni tembaga merupakan satu lagi kraftangan orang melayu. Seni ini diperkenalkan denagn tujuan untuk mencipta alat-alat daripada tembaga yang canti dan indah bentuknya. Alat-alat yang dicipta dalam proses seni tembaga ini digunakan dalam upacara-upacara adat khususnya diistana raja-raja melayu seperti alat-alat pertabalan raja, upacara perlkahwinan atau upacara diraja yang lain. Alat-alat tembaga ini digunakan sebagi hiasan atau perkakasan kegunaan dirumah seperti dulang, tempat letak sireh, sudu, tempat bara, bekas perenjis air mawar dan sebagainya
SENI BINA
Reka bentuk seni bina melayu lahir daripada bentuk rumah-rumah yang menjadi tempat penginapan orang melayu. Walaupun terdapat berbagai jenis rumah melayu namun struktur binaanya tdiak banyak berbeza . Reka bentuk rumah-rumah melayu juga meperlihatkan wujudnya unsur-unsur seni bina dari daerah-daerah lain dialam melayu atau dari luar alam melayu. Contohnya rumah-rumah orang melayu di negeri Sembilan adalah bercorak seni bina rumah minangkabau
PERMAINAN
TRADISIONAL
Dalam tradisi lisan, permainan ini yang dikenali juga
sebagai pemainan masa lapang atau sukan rakyat termasuk dalam kategori
"folk games". Permainan ini bukan sahaja berfungsi sebagai alat
hiburan tetapi juga berperanan dalam aktiviti sosial untuk menyerikan
majlis-majlis keramaian, perkahwinan dan sebagainya.
Permainan masa lapang dan sukan rakyat yang lahir di
dalam kebudayaan Melayu, malah dalam kebudayaan semua dikatakan sebagai satu
cara untuk pelepasan emosi manusia itu sendiri.
Di samping berfungsi diatas permainan tradisional
dalam masyarakat Melayu memainkan beberapa peranan yang lain seperti bertindak
sebagai alat komunikasi di kalangan anggota masyarakat.
Permainan masa lapang bagi orang Melayu boleh
dibahagikan kepada permainan untuk orang dewasa dan permainan untuk
kanak-kanak.
Permainan untuk orang dewasa termasuklah permainan
wau, sepak raga, gasing, menyabung ayam, laga buah keras, congkak, berlaga
kerbau dan lain-lain.
Permainan untuk kanak-kanak pula termasuklah main
telaga buruk, guli-guli, main galah, main kapal terbang, cina buta, ketup atau
sembunyi dan lain-lain.
PERMAINAN GASING
Gasing ialah permainan rakyat yang popular dikalangan
orang Melayu. Di negeri-negeri Pantai Barat gasing diperbuat daripada kayu,
sementara di negeri-negeri Pantai Timur khususnya dinegeri Kelantan gasing
diperbuat daripada timah.
Permainan gasing dapat dibahagikan kepada tiga jenis
iaitu :
1.
Permainan untuk bersuka ria
2. Pertandingan gasing
3. Permainan untuk pertunjukkan.
PERMAINAN LAYANG-LAYANG ATAU WAU
Permainan layang-layang atau wau mempunyai hubungan
dengan kepercayaan kepada semangat padi. Permainan wau dipercayai telah
dilakukan sebagai satu cara untuk memohon maaf kepada semangat padi yang telag
menjelma menjadi seorang anak gadis.
Permainan wau diadakan sebagai hiburan untuk pelabagi
peringkat umur. Permainan wau juga diadakan untuk pertandingan. Pertandingan
yang melihat bentuk kecantikannya diukur dari segi keindahannya kepada bentuk,
corak ciptaan, warna, keaslian ciptaan dan ukranya.
PERMAINAN CONGKAK
Permainan congkak ialah sejenis permianan Melayu
tradisional yang digemari oleh kaum wanita dan kanak-kanak. Permainan ini
dipercayai mula berkembang di istana iaitu dikalangan wanita-wanita istana dan
para pembesar. Mereka memainkan permainan ini untuk menghiburkan hati pada
waktu lapang dan juga bagi mengisi masa yang banyak terluang.
Permainan congkak menggunakan dua bahan, iaitu papan
congkak dan buah congkak. Kadang-kadang sebagai ganti papan congkak,
lubang-lubangnya dibuat diatas tanah. Sementara biji-biji congkak pula ialah
guli-guli kaca, buah getah, biji saga, batu-batu kecil dan sebagainya. Setiap
papan congka hanya boleh dimainkan oleh dua orang sahaja.
MENYABUNG AYAM
Salah satu permianan bercorak pertandingan yang
digemari oleh masyarakat Melayu tradisional ialah permainan menyabung
binatang-binatang ternakan seperti lembu, kerbau dan ayam. Permaina sabung ayam
misalnya diadakan sempenan sesuatu upacara tertentu yang disambut oelh
masyarakat Melayu tradisional seperti ketika menyambut kelihiran bayi,
perkahwinan dan pentabakan raja.
Permainan manyabung ayam melibatkan pertaruhan wang
atau sejenis perjudian. Tetapi pemilik ayam boleh mendapat bayaran tanpa turut
serta dalam pertaruhan menyabung dengan cara menyewakan ayamnay jika ayamnya
itu telah terkenal sering beroleh kemenangan.
SEPAK RAGA
Sepaka raga ialah sejenis permianan yang menggunakan
bola yang diperbuat daripada rotan yang dinanyam dua hingga tiga lapis. Sepak
raga dimainkan oleh beberpapa orang pemain yang berdiri membentuk bulatan.
Permainan ini dimulaid engan salah sorang pemian melambugkan bola kepada salah
seorang pemian yang lain. Pemain lain kan menimbang bola terbut sebelum diambil
oleh orang lain.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar